In een kritisch essay schetst Baart samen met journaliste Christa Carbo hoe de zorgsector zelf zijn val creëert. Belangrijke oorzaken zijn de afkerigheid van kwetsbaarheid en onrelationeel werken ofwel ‘je eigen ding doen’. Artsen en andere hulpverleners stemmen vaak nauwelijks af op wat er omgaat in de zorgvrager en verschuilen zich gemakkelijk achter techniek, zoals (vaak onnodige) scans, medicijnen en dure behandelingen om de hulpvraag te stoppen.
Zo is er het kind met een zeer beentje wiens moeder niet wordt gehoord – ze verlaat ontredderd en boos de spoedeisende hulp. Net als de man met een bult op zijn hoofd na een operatie aan zijn schedel, die eerst te horen krijgt dat het gevaarlijk kan zijn en vervolgens onverrichter zake wordt weggestuurd – ’s nachts wordt er geen onderzoek gedaan. Maar er is ook de mensenschuwe alcoholist met wie de zorgverlener enkel contact kan maken via de hond – tot dan toe het enige levende wezen waarmee de verslaafde man in contact stond. De zorgval schetst een beeld van de zorg van vandaag die vastloopt in haar eigen logica, die mensen onbedoeld niet verder helpt maar vaak even onbedoeld meer leed toebrengt. Maar ook voorbeelden van zorg die wel werkt. Niet vanwege haar geavanceerde technologie maar door belangstellende aandacht, door de zorgverlening vanuit de relatie in te richten en door eerder liefdevol en verstandig voort te modderen dan grootse plannen door te duwen.
In dit tweezijdige ‘omkeerboek’ krijgt kritiek op de zorg twee gezichten. In een wetenschappelijk essay trekt prof. dr. Andries Baart van leer tegen het optimistische WMO-leger dat zelfredzaamheid en eigen kracht stimuleert, maar geen oog heeft voor kwetsbaarheid. Hij komt met een oproep tot herwaardering van deze kwetsbaarheid, als uitgangspunt van elk zorg- en welzijnsbeleid. Volgens Baart bestendigt de zorg veel te gemakkelijk de problemen waar ze helpend zou moeten zijn. Voorgeschreven protocollen en methodieken leggen hier de kiem voor, de systeemlogica en perverse prikkels van de zorg voeden dit mechanisme. Baart pleit voor de ‘presentiebenadering’ om de zorg voor haar eigen val te behoeden. Een val die zorgbehoeftigen allicht meesleurt en tekort doet – de zorgval.
Wie het boek omdraait, ziet aan de andere kant aansprekende en intieme praktijkportretten van zorgontvangers die in de val liepen – of juist niet. Journaliste Christa Carbo stelt in dit deel dat menselijkheid en persoonlijk contact onder druk staan omdat ze geen zorgproducten zijn waarvoor een financieringsmodel bestaat. Maar het kan anders, ook dat blijkt uit de casussen die Carbo optekende.
Prof. dr. Andries Baart (1952) is bijzonder hoogleraar Presentie en zorg aan de Universiteit van Tilburg en Universiteit voor Humanistiek. Tevens werkt hij met en vanuit de Stichting Presentie en is hij kerndocent in de Master Sociale Interventie van het LESI. Hij is geestelijk van de presentietheorie.
Christa Carbo (1957) is freelance journaliste met de sector zorg als een van haar specialismen. Aan het onderzoek naar presentiebenadering leverde ze diverse bijdragen, onder meer in de vorm van geschreven interviews.
Andries Baart en Christa Carbo, De zorgval. Uitgeverij Thoeris, Amsterdam, ISBN 9789072219848